Een uitgebreid interview met topvrouw Marguérite Soeteman-Reijnen
Dit interview wordt u aangeboden door Doijer & Kalff
Doijer & Kalff is de specialist voor het beleggen in fysiek goud en zilver
Marguérite Soeteman-Reijnen is een ware pionier. Ze is bekend als zakenvrouw, commissaris en toezichthouder. Door haar tomeloze inzet om de handels- en culturele betrekkingen tussen Nederland en de Verenigde Staten te bevorderen is ze twee jaar geleden onderscheiden met de prestigieuze Ambassador J. William Middendorf II Award. Hiermee staat ze in het rijtje met Ruud Lubbers, Jan Peter Balkenende en Paul Polman. Tot 1 april 2023 was Marguérite bestuursvoorzitter van de Holdings entiteiten van verzekeringsmakelaar Aon.
De Handelsrelatie Nederland – Verenigde Staten
De VS heeft er al langere tijd bij Nederland op aangedrongen om de verkoop van chips c.q. Westerse technologie (ASML) te stoppen. Zo reageert China fel en benadrukt een woordvoerder van het Chinese ministerie van buitenlandse zaken dat Nederland objectief moet blijven en dat wij zwichten onder Amerikaanse druk.
Ziet u het politiseren van handelsbetrekkingen als gevaar en gaat dit niet ten koste van Nederland?
‘’Je ziet dat de hele wereld op dit moment zeer politiek bepaald is met hoe we ons verhouden. Europa is nog steeds heel erg naar de VS gericht, terwijl de VS hoofdzakelijk protectionistisch is en aandeelhoudersbelang nastreeft. Daarbij keren we enigszins onze rug naar Azië en Afrika toe, terwijl in sommige landen sprake is van een enorme groei en in sommige landen zelf veel innovatie plaatsvindt. Kortom, de geopolitieke relatie dicteert met wie wij zakendoen.
Onlangs ben ik voor de G20 besprekingen voor Women Empowerment in India geweest. Dan constateer je dat India zich heel bewust op sommige gebieden zo neutraal mogelijk positioneert, zo ook voor wat betreft de relatie met Rusland bijvoorbeeld. Dat ligt natuurlijk internationaal zeer gevoelig, maar het schept wel duidelijkheid. Ik ben voor het instandhouden van relaties, want we maken allemaal gebruik van hetzelfde vaarwater. Op sommige gebieden zitten we met elkaar zelfs in hetzelfde schuitje (bijvoorbeeld op het gebied van klimaatverandering) echter roeien we helaas niet allemaal dezelfde richting uit. Dialoog blijft derhalve belangrijk om te komen tot onderling begrip en een betere verstandhouding.’’
Door de oorlog in Oekraïne zijn de banden nauwer geworden tussen Europa en de VS. Door een nieuwe geopolitieke en economische realiteit kunnen wij deze relatie ongetwijfeld een nieuw leven inblazen. Welke punten heeft u hoog op de agenda staan en hoe voorziet u de handelsrelatie in de toekomst met het oog op meer gefragmenteerde wereld?
‘’Ondernemerschap, met elkaar kijken naar innovaties en het protectionisme. Enerzijds iets goed, anderzijds ook een slechte ontwikkeling. Ik ben voorstander dat Europa zich onafhankelijker gaat opstellen en dat betekent dus ook dat je op alle soorten niveaus opnieuw moet gaan kijken hoe men dit vormgeeft. Zowel op het niveau van de private als publieke sector. Het is een heel mooi gegeven dat we lid zijn van de NAVO, echter beschikken we zelf niet over het juiste militair materieel om onszelf maar enigszins te beschermen dus zijn we afhankelijk van samenwerking. Dat laatste is belangrijk, maar toch zijn de Russische invasie in Oekraïne en de ontwikkelingen in China een wake-up call dat we ons gerichter en onafhankelijker moeten positioneren, van defensie tot technologie.
De handelsrelatie met de VS is van onschatbare waarde, dus die zullen we altijd hoog in het vaandel moeten houden. Buiten het feit dat Europa zijn eigen uitdagingen heeft, heeft de VS deze ook. Als je naar de politieke verdeling van de VS kijkt, zie je in het oosten en in de westkust zeer democratische invloeden en is het middendeel conservatief. Het blijft rekening houden met alle soorten ontwikkelingen en vooral kijken met wie wij zoveel mogelijk zaken kunnen doen.’’
Polderen, ‘’playing to win and not to lose’’ en een afschuwelijke spagaat
In een bijdrage van u een aantal jaar geleden omarmde u juist het Nederlandse poldermodel. U geeft aan dat het belangrijk is dat we de dialoog blijven voeren, anderzijds belemmert dit enigszins de slagvaardigheid. Niet alleen voor ondernemers maar ook voor burgers. Er heerst nochtans veel onzekerheid in Nederland, op vrijwel elk vlak verkeren we in een crisis; van migratie tot de woningmarkt tot stikstof. Er is weinig politiek leiderschap te bekennen.
Kan u het gebrek aan daadkrachtig leiderschap verklaren en waarom blijft u toch vasthouden aan het poldermodel?
‘’Ik ben voor absolute verbinding. Als leider weet ik dat mensen geleid maar ook gehoord willen worden. Het is belangrijk dat je weet wat er onder je mensen leeft en daarop inspeelt. Als je niet vaak over je schouder kijkt, weet je niet of je nog gevolgd wordt. Door het tonen van leiderschap, door o.a. goed te luisteren, te inspireren, motiveren en initiëren zullen er zich volgers achter je scharen. In Nederland en Europa hebben we het Rijnlandse model gecreëerd waarin we al onze stakeholders meenemen. Dat is een goed gegeven dat je rekening houdt met diverse invalshoeken, zodat je een gebalanceerd en effectief besluit kunt nemen, maar dat betekent wél dat je mensen aan de hand neemt, leiderschap toont, de juiste handelingen uitvoert en eenduidig en transparant communiceert. Aan dit laatste ontbreekt het te vaak in onze politiek.
Het is eveneens belangrijk dat er binnen de overheid meer autonomie en accountability nagestreefd wordt bij het vormen van besluiten. Binnen diverse departementen zie je geregeld dat niemand eigenlijk een besluit durft te nemen. Angsten en onzekerheid – wellicht voor repercussies – overheersen. Deze angst staat een effectieve en efficiënt opererende overheid in de weg. Mijns inziens is het beter om daadkrachtig te besluiten, actie te ondernemen, een stap naar voren te doen, gevolgd door wellicht na overleg en dialoog een aanpassing en derhalve een stap naar links of rechts op basis van nieuwe beschikbare informatie. Stil blijven staan betekent in de meeste gevallen achteruitgang.’’
Een quote van u: ‘’playing to win and playing not to lose.’’ U maakt hierbij onderscheid tussen verschillende type ondernemers en naar mijn idee vallen steeds meer ondernemers in het kader ‘playing not to lose’ door o.a. de gevolgen van de pandemie en de nog altijd hoge inflatie. Kan u deze quote nader duiden?
‘’Playing to win, er zijn volgens mijn HBS Professor Ranjay Gulati twee manieren om dat te bewerkstelligen, namelijk het constant heruitvinden van jezelf of jezelf nieuw leven in te blazen. We kennen ook een aantal bedrijven in Nederland die zichzelf opnieuw hebben uitgevonden. Philips begon met groeilampen en is nu medical health provider. Dit is waarom Philips ook al zoveel fases heeft meegemaakt, er is sprake van constante reinventing, jezelf opnieuw uitvinden. Als je als ondernemer speelt om te winnen in plaats van speelt om niet te verliezen (playing not to lose) heb je van nature een andere attitude, namelijk je bent offensief ingesteld, proactief en staat open voor verandering.
Wél zaak dat Nederland ervoor zorgt dat het juiste klimaat om te ondernemen aanwezig blijft. We hebben Unilever, Shell, DSM en nu sinds kort Aegon zien vertrekken uit Nederland. Nu zijn er mensen die dat allemaal niet zoveel interesseert, want zo wordt door sommigen van hen gesteld: ‘ze betalen hun fair share niet,’ als ook stellen sommigen van hen dat ‘de impact wel meevalt,’ want ‘bij Shell ging het om slechts 30 personeelsleden die uit Nederland vertrokken.’ Onterechte beeldvorming, want dit heeft wel degelijk een impact op onze werkgelegenheid en op het investeringsklimaat in ons land. In het geval van Shell wellicht niet zo zeer van invloed op het aantal operationeel in Nederland werkende personeelsleden, maar wel op invloed van de werkgelegenheid in de supply chain rondom, bijvoorbeeld advocaten, notarissen, accountants en consultants. De overdaad aan regelgeving is bovendien zowel lokale bedrijven als ook internationale bedrijven een doorn in het oog. Het vertraagt en vermindert de concurrentiepositie. Ondernemers moeten wel de kans krijgen om hier een succesvol bedrijf te kunnen voeren of vestiging te kunnen openen. Te veel inmenging van de overheid, te veel regels en, een te forse belastingdruk zijn factoren die het investeringsklimaat in Nederland in negatieve zin beïnvloeden.
Maar het mes snijdtaan twee kanten. Zodra er maar iets gebeurt is het in Nederland gebruikelijk dat de overheid de helpende hand biedt. Soms heel goed, echter betekent dit ook dat de zelfredzaamheid van het bedrijfsleven en ondernemers op een heel laag pitje komt te staan. En dan zien we het playing not to lose aspect. Ondernemers kregen in geval van Corona geld om zichzelf te redden uit hoofde van de NOW-regeling; werden daardoor te defensief en te afwachtend (playing not to lose) en derhalve niet creatief genoeg meer in het vinden van oplossingen. ‘’Playing to win” mentaliteit is van cruciaal belang om veranderende omstandigheden het hoofd te kunnen bieden. We zien het aantal faillissementen nu stijgen naar nieuwe hoogtes. Meerdere ondernemers kunnen de NOW-lening niet terugbetalen. Uiteraard zijn diverse bijkomende factoren zoals, de fors gestegen energieprijzen en de hoge inflatie van invloed, maar ook dat is ondernemersrisico. Slecht gerunde bedrijven gaan failliet en de goede blijven over.’’
Ook constateert u dat we in een afschuwelijke spagaat verkeren, met enerzijds bedrijven die steeds hogere winsten moeten boeken tegen zo laag mogelijke kosten en anderzijds moeten we duurzamer worden. Zo zien we dat Shell schrapt minder olie op te pompen en de bewoordingen van Shell-topman luidde: ‘’we gaan genadeloos op zoek naar waarde voor aandeelhouders. Wat is volgens u de juiste balans voor dit vraagstuk?
‘’Dat is een mondiaal dilemma, ‘hoe creëer je waarde op de lange termijn en hoe ga je met waarden om?’ De economie in vrijwel elk land draait op een versie van aandeelhouderskapitalisme, de één extremer dan de ander. Het is bijna een soort besmettelijk virus, een vicieuze cirkel en waarom zeg ik dat? Omdat ons hele economische model met alles wat er gebeurt in ons leven zo is ingericht. Iedereen verwacht iedere dag meer en meer. Van institutionele beleggers tot particulieren, iedereen gaat ervan uit dat het rendement maar sky high kan zijne n dat double digit groeien de normaalste zaak van de wereld is. Echter … “Infinite growth at a finite planet is impossible,” zo stelde Paul Polman voormalig CEO van Unilever.
Als we kijken naar de duurzaamheid kost dat geld, dus gaat het ook ten koste van het rendement op korte en lange termijn. Het is zaak om met elkaar in dialoog gemeenschappelijk beleid te gaan bepalen van hoe nu verder. We kunnen met elkaar nog wel 1.000 keer de A12 bezetten, maar zonder gesprekken en dialoog met de mensen die invloed hebben op economische modellen en de mensen die invloed hebben in het bedrijfsleven op de besteding van gelden, komen we geen stap verder in het creëren van oplossingen en polariseert de situatie iedere keer weer verder. Hier ligt de oplossing mijns inziens. Je kan wel heel idealistisch zijn, maar als je geen geld hebt kan je van een berg blijven schreeuwen, maar niemand hoort je en zal je geen enkele impact hebben. De oplossing ligt in het creëren van wederzijds begrip en een gemeenschappelijk beleid.’’
Bedrijven die ESG serieus nemen presteren beter
U pleit voor meer vrouwelijk leiderschap. O.a. bevordert dit de gelijkheid alsmede dat dit wereldwijd 28 biljoen dollar aan extra welvaart creëert. Kan u uitleggen wat het belang is van vrouwelijk leiderschap naast het economische aspect – en bovenal wat is het verschil tussen een boardroom die overwegend uit mannen bestaat en een boardroom waarbij de verdeling 50/50 is?
‘’Inmiddels probeer ik leiderschap meer en meer te definiëren naar het soort leiderschap dat we nodig hebben in deze tijden met zeer veel veranderingen. Dit betreft zowel masculiene als feminiene aspecten van leiderschap. Een masculiene eigenschap is bijvoorbeeld command en control, een eigenschap belangrijk in tijden van een crisis. Echter zo bleek tijdens de Corona crisis ook empathie, je inleven in een ander – een feminiene eigenschap – net zo van belang is.
Een meer diverse board of diversere organisatie – of het nou geslacht, seksuele oriëntatie, religie, kleur of een lichamelijke beperking omvat – zorgt ervoor dat je meer invalshoeken hebt op eenzelfde situatie, waardoor je meer competitief, innovatief en zelfs winstgevend bent. Je eigen blind spots worden zo zichtbaar gemaakt en als bedrijf word je dan minder kwetsbaar en meer concurrerend. Onderzoek van Goldman Sachs heeft dit ook aangetoond dat het wereldwijd BBP met 28 biljoen zal toenemen als het vrouwelijk potentieel wordt benut. McKinsey heeft berekend dat dit in Nederland om 114 miljard euro gaat. De hele ESG-discussie waar ook diversiteit onderdeel van is, is voor mij derhalve klip en klaar. Je stelt je als bedrijf wel heel kwetsbaar op als je ESG niet serieus neemt in deze maatschappij.’’
Het Rijnlandse stakeholdermodel en beleggingsfilosofie
U heeft zowel ervaring opgedaan binnen de Rijnlandse cultuur als de Angelsaksische cultuur. Wij Rijnlanders meer georiënteerd op het systeem van ordening, overheidsinterventie en regelgeving wat door veel ondernemers als repressief wordt gezien. Aan de andere kant hebben we het model van de vrije markt, het Angelsaksische model.
Als u uw ondernemersgeest de keuze laat geven, welk model krijgt van u de voorkeur en waarom?
‘’In Amerika kun je fouten maken en als je failliet gaat ben je niet meteen de schande van het dorp. Als je hier failliet gaat dan is er vaak meteen het oordeel dat je het heel slecht hebt gedaan. Als CEO is het belangrijkste het maken van de juiste keuzes en hoe doe je dat? Door te leren van je foute keuzes en dat laatste proberen wij zoveel mogelijk te vermijden. Daarnaast willen wij als Nederlanders bijna altijd het beste jongetje van de klas zijn en binnen de lijntjes kleuren. We zijn vaak maar wat bang om iemand tegen de schenen te schoppen. Ik ben voorstander van overleg, maar ook door eens te kijken wat er gebeurt als je wel buiten de lijntjes kleurt of tegen heilige huisjes schopt.
Doordat wij zijn opgevoed met het Rijnlandse model, zijn wij socialer opgegroeid door niet alleen maar te kijken naar een individu, maar ook en vooral naar het collectief. Dat is vooral belangrijk in tijden van maatschappelijke ontwrichting en polarisatie. Met een Rijnlands model kun je veel meer maatschappelijke impact en dus cohesie bereiken. Hierom ben ik ook voorstander van het meten van impact van organisaties in plaats van het meten van winst. Daarmee tast ik het hele economische model van het aandeelhouderskapitalisme aan, maar wat mij betreft conflicteert dit te veel met het maatschappelijk belang. Iedereen wil meer rendement, hogere marges. Daarom geef ik de voorkeur aan het Rijnlandse stakeholder model, waarbij we meer het collectief als rode draad zien.’’
U belegt uw vermogen ongetwijfeld. Hoe selecteert u bedrijven in uw portefeuille. Wat zijn voor u de belangrijkste criteria waaraan een onderneming moet voldoen om gezien te worden als goede investering?
‘’Als belegger heb ik een ESG-portefeuille en daarbij zie je dat het rendement nog niet altijd zo succesvol is als dat van andere portefeuilles. Echter, extreem rendement is voor mij geen noodzaak in deze. Er zou wat mij betreft een betere balans moeten komen tussen beleggen en sparen, ook om ervoor te zorgen dat we minder gefocust zijn op kortetermijnwinsten. We zijn doorgeslagen met de continue drang naar het zoeken naar rendementsmaximalisatie. Het uur is nu écht aangebroken om de balans terug te brengen in alle systemen die we met elkaar hebben gecreëerd en dat de nadruk komt te liggen op de reële economie. Ik voorzie een vorm van inclusief sociaal kapitalisme als mogelijke oplossing. Dit zijn discussies die wellicht wrijving veroorzaken, maar wrijving geeft glans om te komen tot een oplossing.’’
