Duitse consument op dwaalspoor
In de zomer vorig jaar schreef ik mijn economische visie publicatie met de titel “Vertrouwenscrisis”. Dit naar aanleiding van het feit dat de Duitse ZEW-index hard was gedaald terwijl de andere vertrouwensindices nog op hoge niveaus stonden. De Duitse ZEW-index is een sentimentindex die maandelijks tot stand komt door 350 financieel- en economisch analisten te vragen naar hun mening over de Duitse economie. Wat zagen de analisten vorig jaar wat de andere 3 groepen niet of in mindere mate zagen?
Inmiddels zijn wij een halfjaar verder. In de bovenstaande grafieken is inmiddels duidelijk te zien dat de producent en belegger het pad van de analist hebben gevolgd. De Duitse ifo-index, een maandelijks telefoongesprek met 7000 ondernemers in verschillende belangrijke sectoren, geeft het vertrouwen van de producent aan. Deze vertrouwensindex weerspiegelt de verwachtingen van Duitse ondernemers in de economie in de komende 3 tot 6 maanden. In januari is de index gedaald van 101 naar 99,1, het laagste punt in bijna 3 jaar. De trend is dus nog steeds dalend. De belegger, die stemt met zijn koop- en verkoopgedrag, kan worden weergegeven via de DAX-index. Dit is de Duitse beursindex met de 30 grootste beursgenoteerde ondernemingen. Ook de DAX heeft een slechte fase doorgemaakt sinds onze publicatie van 27 juli 2018 (zie onderstaande grafiek). De lange termijn grafiek (bovenstaande grafiek, vak rechtsonder) laat een hoofd-schouder-formatie zien wat vaak wijst op een omkeerpatroon. In dit specifieke geval van een jarenlange stijgende trend naar een dalende trend. Inmiddels is de DAX-index circa 1000 punten hersteld vanaf het dieptepunt aan het eind van vorig jaar (zie onderstaande grafiek).
Wat heel sterk opvalt is dat de consument zich niets aantrekt van alle negatieve sentimenten. Het Duitse consumentencijfer van marktonderzoeksinstituut GfK voor februari steeg naar 10,8. Hierdoor noteert de index nog slechts 0,2 punten onder de top van begin 2018. Die top was niet meer gezien sinds de ICT-crisis in 2001. De consument blaakt met andere woorden nog steeds van vertrouwen en ziet geen enkele reden om zich zorgen te maken. Vreemd dat deze week het cijfer over de Duitse winkelverkopen toch sterk tegenviel. De detailhandelsverkopen van december zijn met 4,3% gedaald in vergelijking met november, toen de verkopen nog stegen met 1,4%. Op jaarbasis daalden de detailhandelsverkopen met 2,1%. In mijn publicatie “Vertrouwenscrisis” gaf ik al aan het minst vertrouwen te hebben in de inzichten van de consument. Het GfK cijfer wordt maandelijks vastgesteld op basis van een enquête onder 2000 Duitse consumenten in de leeftijd van minimaal 14 jaar. Is deze enquête c.q. steekproef wel een goede afspiegeling? Consumenten c.q. burgers lopen vaak achter de feiten aan. In hoeverre zijn zij in staat om macro-economische en geopolitieke ontwikkelingen goed in te schatten?
Één van mijn meest opvallende conclusies in mijn eerdere publicatie was dat de ZEW-index dikwijls een redelijk betrouwbaar verband heeft met de Ifo-index van de producenten. De index van de analisten loopt vaak iets vooruit en heeft daardoor mogelijk een voorspellende waarde. De ZEW-index noteert momenteel op een relatief laag niveau, wanneer ik de standen vanaf 1993 erbij pak. De Ifo-index daarentegen nog niet. Wel lijkt het erop dat er bodemvorming aan het plaatsvinden is in de ZEW-index. Het ziet er volgens de analisten naar uit dat het ergste achter de rug is. De vooruitzichten lijken te verbeteren. Het kan dus best zo zijn dat de producenten nog een paar maanden negatief zijn en dat hun cijfer slechter wordt, maar er gloort herstel aan de horizon.
Het Duitse BBP daalde in het 3de kwartaal van 2018. Het definitieve cijfer over het 4de kwartaal moet nog bekend worden gemaakt. Op 27 juli, toen ik mijn vorige publicatie over het Duitse vertrouwen schreef, had bijna niemand in de gaten dat wij richting een recessie tendeerden. Enkel de analisten en institutionele beleggers leken het te zien. Ik gaf aan dat een recessie op zijn tijd goed zou zijn. Het is een natuurlijk zuiveringsproces die elke economie in iedere conjunctuurcyclus nodig heeft. De zwakke schakels in de economie dienen eruit gefilterd te worden zodat de productiefaktoren arbeid, kapitaal en natuurlijke hulpbronnen weer meer efficiënt kunnen worden ingezet.
Het lijkt erop dat de centrale bankiers en regeringsleiders de komende recessie vrezen. Bij de minste of geringste correctie op de aandelenbeurzen en/of een vertraging van de economie volgt direct nieuw stimulerend beleid. Het broodnodige zuiveringsproces kan zo nooit efficiënt zijn werk doen. Daardoor lijkt de consument te leven in een omgeving waarbij zich nooit meer oplopende werkloosheid zal voordoen. Er is tenslotte genoeg werk. Desalniettemin is een teveel aan overheidsbemoeienis nooit goed.
De huidige geopolitieke ontwikkelingen maken het extra moeilijk om gedegen een voorspelling te geven over de toekomst. Het handelsconflict tussen China en de VS speelt ook een belangrijke rol. Maar ook het handelsconflict tussen de VS en Europa. Nog steeds hangt de dreiging van importheffingen op Duitse auto’s als een zwaard van Damocles boven het hoofd van de Duitse economie. Daarnaast hebben handelsconflicten tussen 2 buitenstaanders ook consequenties voor andere landen, zoals o.a. Duitsland. Want als China voor het blok wordt gezet om meer te gaan importeren uit de VS, dan gaat dit onherroepelijk ten koste van de handel met Europa.
De Duitse consument denkt van alles het zijne. Sinds de kredietcrisis laat hij zich niet meer gek maken. Het cijfer stijgt gestaag, met af en toe een klein stapje terug, maar voortdurend tenderend naar boven. De producent toont maandelijks meer emoties tijdens het beantwoorden van de vragen. Sinds de kredietcrisis heeft de ECB een monetair beleid gevoerd wat gericht is op de zwakste schakels binnen de eurozone. De Duitsers zijn hierdoor in staat geweest om super goedkoop te kunnen lenen. Zowel het bedrijfsleven als de consument hebben hiervan geprofiteerd. De euro was relatief goedkoop voor de Duitsers. Vroeger moesten zij vooral opboksen tegen een sterke Duitse mark. Sinds de eurocrisis wordt de Duitse motor extra geholpen bij hun mondiale handel. Iets wat Trump overigens al verschillende keren heeft benadrukt. Het is maar goed dat de Duitse consument blaakt van vertrouwen. Het Duitse handelsoverschot wordt op deze manier kleiner. Een echte grote zuiverende recessie is er nog niet geweest de afgelopen 10 jaar. Deze zal er toch weer een keer gaan komen. Vertrouwen komt te voet en gaat te paard. En het komt vrijwel altijd onverwachts, althans voor de consument. De analist had het tenslotte aardig goed gezien, een halfjaar terug.
