Marco Knulst: Petrodollar
De OPEC-landen, inclusief een groep andere olieproducerende landen onder leiding van Rusland, zijn overeengekomen om het eerder afgesproken productieplafond met 9 maanden te verlengen tot eind 2018. Op deze manier proberen zij het olie-aanbod en de olievoorraden te beperken zodat de olieprijs verder kan herstellen. Hierbij hebben zij continue te maken met de Amerikanen. Sinds de schalie-olie revolutie in de VS zijn de Amerikanen een grote partij geworden op de oliemarkt. Hoe meer de olieprijs stijgt, des te meer lijken de Amerikanen op te pompen waarmee zij de strategie van de OPEC-landen en de overige aangesloten landen behoorlijk frustreren. Desalniettemin lijken de olieproducerende landen, exclusief de VS, in hun opzet te slagen. Sinds het dieptepunt in het eerste kwartaal van 2016 is de olieprijs verdubbeld in waarde. De prijs van West Texas Intermediate (WTI) noteert nu net onder de grens van USD 60.
De urgentie is bij veel olieproducerende landen dan ook hoog. Veel landen, vooral in het Midden-Oosten, zijn voor een groot deel van hun inkomsten afhankelijk van olie. Een te lage olieprijs slaat een groot gat in hun begroting. Wanneer er nu een periode zou aanbreken waarbij de olieprijs te lang laag zou blijven, dan zou dit hun maatschappijen behoorlijk ontwrichten. Zolang de transitie van hun economieën naar een mindere afhankelijkheid van de olie-industrie niet heeft plaatsgevonden, zullen zij er alles aan doen om de prijs te verhogen. Het is hierbij belangrijk om te vermelden dat Saoedi-Arabië veel afhankelijker is van olie dan de andere grote speler aan de onderhandelingstafel, Rusland. Een hogere olieprijs is bij de Arabieren van harte welkom. Vooral met het vooruitzicht van de grootste beursintroductie, die van Aramco, ooit.
Zoals veel landen in de wereld een gezamenlijke afstemming van het monetaire beleid voeren, zo is er dus ook een grote groep landen actief om het olie-aanbod in de wereld gezamenlijk te bepalen. Je zou verwachten dat kartelvorming niet is toegestaan, maar op dit niveau kan en mag alles. De ene groep met landen print geld en draait de kraan open om dit vervolgens direct en indirect te investeren in alternatieve energiebronnen. De andere groep draait de oliekraan dicht zodat de eerste groep, zolang zij nog afhankelijk zijn van fossiele brandstoffen, meer moeten betalen. Dit noemen we GEOPOLITIEK. Een schimmig internationaal belangenspel waarbij alles wat er gebeurd een politieke reden heeft.
Het ergste is dat hoe meer dit treiterspelletje wordt gespeeld, des te groter de onderliggende risico’s worden. Aan al dit gemanipuleer moet een keer een einde komen. Zo wordt er gesproken over een exit-strategie van het monetaire beleid, omdat dit niet ongestraft eeuwigdurend gespeeld kan worden. Maar er wordt ook al gesproken over een eventuele exit-strategie van de OPEC en de andere landen binnen hun alliantie.
Aan de buitenkant lijkt er sprake van gelijke belangen in de verschillende groepen. Maar op monetair gebied ontstaan er vroeg of laat spanningen. Zo is de VS het monetaire beleid aan het verkrappen, maar zijn nog veel andere landen aan het verruimen. Er is sprake van divergerend beleid. Bij de olielanden is het niet anders. Zij lijken een gezamenlijk belang te hebben, namelijk een hoge olieprijs, maar aan de andere kant zijn er genoeg spelers binnen deze groep die elkaars bloed wel kunnen drinken. Denk alleen al aan het machtsspel in het Midden-Oosten waarin Saoedi-Arabië en Iran beiden streven naar de macht. Er liggen veel gevaren op de loer die de onderlinge “stabiele” allianties kunnen bedreigen.
Maar één onderwerp brengt alle werelden bij elkaar. DE PETRODOLLAR. Alles in de wereld lijkt enkel maar te draaien om geld en macht. Liefde en gezondheid zijn van ondergeschikt belang. De reden waarom de gezondheidszorg voor velen inmiddels onbetaalbaar is, omdat het voornamelijk draait om de winsten van de grote farmaceuten en heel het circus er omheen. De Petrodollar gaat over het verhaal waar het monetaire systeem in contact komt met macht. Geld en macht, daar draait het om. Sinds 1944 was er het Bretton Woods financiële systeem. Een systeem waarbij de dollar werd gekoppeld aan goud. 35 dollar stond gelijk aan één troy ounce goud. De Nederlandse gulden en andere internationale valuta waren op hun beurt weer gekoppeld aan de dollar en daardoor indirect aan goud. De Federal Reserve, de centrale bank van de US, kreeg echter een vrijbrief om steeds meer dollars in omloop te brengen. En zolang geen enkel land zijn dollars wilde inleveren tegen goud was dat op zich geen probleem. Het ging echter fout toen Frankrijk zijn dollars wilde inruilen voor goud. Toen bleek dat de Amerikanen de koppeling van 35 dollar tegenover 1 troy ounce goud helemaal niet konden waarmaken. Er waren veel teveel dollars door hen in omloop gebracht.
Richard Nixon besloot in 1971 dan ook de inwisselbaarheid van dollars naar goud stop te zetten. Sindsdien, een paar jaar later officieel, spreken wij van een fiat geldsysteem. Het goud heeft geen officiële functie meer in ons geldsysteem. Desondanks bezitten veel centrale banken nog grote hoeveelheden goud in hun kluizen. Waarom? Er zijn zelfs centrale banken, bijvoorbeeld die van Rusland en China, die hun voorraad goud nog steeds uitbreiden.
Terug naar de beginjaren ’70. Vanaf 1944 was de dollar officieel de reservevaluta van de wereld geweest. Betekende de loskoppeling van dollars naar goud het einde? Nee! De Amerikanen kwamen met een meesterzet. De Petrodollar werd geïntroduceerd. Dezelfde valuta, alleen was de onderliggende zekerheid nu geen goud maar olie. De VS kwam tot een overeenkomst met de Saoedische koninklijke familie dat al hun olie-importen werden afgerekend in US dollar. Saoedi-Arabië was destijds het machtigste OPEC lid. In ruil voor deze samenwerking zouden de Amerikanen Saoedi-Arabië steunen en in het bijzonder de koninklijke familie aan de macht houden. Door deze deal werden de andere olielanden binnen OPEC al snel gedwongen om ook over te schakelen op de oliehandel in dollars. Zo ontstond er een wereldwijde vraag naar dollars waardoor de Amerikanen hun macht konden behouden. De Federal Reserve beschikt over de macht om dollars uit lucht te creëren. Het bijdrukken van geld kon al ten tijde van het Bretton Woods systeem. Maar de rol van de centrale bank werd nog bepalender door het Petrodollar systeem. Er hoeft immers geen koppeling te zijn tussen de dollar en een vaste hoeveelheid olie. In een fiatgeldsysteem kan de geldcreatie naar oneindig. De VS kan zo al decennialang meer uitgeven dan zij ontvangt.
Vanaf 1944, maar overigens ook daarvoor in de tijd van de gouden standaard, hebben centrale banken de mogelijkheid gehad om steeds meer geld te creëren. Daarbij heeft de wereldreservevaluta, de dollar, een bijzonder voordeel. Naast olie worden ook veel andere grondstoffen en goederen-/dienstenstromen in dollars afgewikkeld, waardoor er een natuurlijke vraag naar dollars blijft bestaan. Al die dollars zijn inmiddels over heel de wereld verspreid. Daarbij hebben Saoedi-Arabië, en ook veel andere landen, enorme dollarreserves opgebouwd. Landen die minder uitgeven dan dat zij ontvangen.
Op dit moment is het uitgerekend de VS die de gecoördineerde aanpak van de OPEC en de andere leden frustreert. Hoe hoger de olieprijs, des te meer olie de VS produceert. Dit is ook duidelijk zichtbaar in het aantal in gebruik zijnde olie productiefaciliteiten (Baker Hughes Crude Oil Rigs grafiek). Sinds het dieptepunt van de olieprijzen in 2016, is niet alleen de prijs aan het herstellen, maar ook het aantal productiefaciliteiten in de VS. Waar de OPEC en de andere leden proberen te matigen, is het uitgerekend de VS die het feest deels frustreert.
Het is een dilemma waarin Rusland en de andere olie-exporterende landen gevangen zitten. Juist rivaal Amerika profiteert financieel van hun productie matiging. De geopolitieke druk neemt toe. Als reactie op alle spanningen zijn er steeds meer signalen die er op wijzen dat de langste dagen van de Petrodollar weleens geteld kunnen zijn. Zo zijn er al olie-exporterende landen die hun olie afrekenen in euro’s. Is dit mede een verklaring voor de stijgende euro ten opzichte van de dollar dit jaar?
Daarnaast wordt volgens het artikel van Zero Hedge “The Petrodollar is under attack: Here’s what you need to know” van Tyler Durden ook de val van kolonel Gaddafi gelinkt aan plannen om de afrekening in dollars te beëindigen. Blijkbaar werkte Gaddafi aan het plan om een Afrikaanse munt te introduceren die gelinkt was aan goud. In deze valuta hadden toekomstige olieleveranties afgerekend moeten worden, o.a. aan Libië. Ook Venezuela heeft ondanks de kritieke toestand waarin het land nu verkeerd aangekondigd om hun exporten niet meer tegen dollars af te rekenen. Iran gebruikt andere valuta dan de dollar en ook Qatar sluit zich daarbij aan. De Chinese yuan lijkt een steeds groter wordend alternatief. En ook de Russen lijken de spelregels van het huidige financiële systeem te willen veranderen. Op zich is deze houding niet vreemd ten opzichte van de VS. Er wordt door andere landen hard gewerkt aan een nieuw systeem waarbij olie niet automatisch in dollars wordt afgerekend, maar bijvoorbeeld in andere valuta zoals de euro, Chinese yuan of de Russische roebel. Dit lost echter het onderlinge wantrouwen niet direct op. Want ook de centrale banken van die landen kunnen onbeperkt hun eigen valuta bijdrukken. Steeds meer worden de contouren zichtbaar waarin elke keer weer het woord “goud” valt. De dekking van goud lijkt terug van weggeweest. Dit verklaart dan ook de stijging van de goudvoorraden in uitgerekend landen zoals China en Rusland. Waarbij het nog maar de vraag is of deze landen volledig openlijk zijn over de werkelijke hoogte van hun voorraden.
In de VS daarentegen liggen de gepubliceerde reserves al jaren op hetzelfde niveau. Maar wat opvalt is dat juist na de kredietcrisis in 2007 de VS gestopt is met het afbouwen van haar voorraden. In de eurozone is het beeld vergelijkbaar met de VS. Tijdens de kredietcrisis zijn de voorraden in de VS en bij een aantal Europese lidstaten afgenomen. Na het dieptepunt van de crisis is er niet meer verkocht.
Economie is een complex systeem. Geld en macht zorgen voortdurend voor geschuif van fiches op het mondiale monopolybord. Zal de VS weer een list verzinnen om uit deze benarde situatie te komen? Vanaf de eerste week van 2017 is de dollar in waarde aan het dalen. De US Dollar-index, een index die de waarde van de dollar afzet ten opzichte van een mandje met andere valuta, is dit jaar met ca. 7,7% gedaald. Ten opzichte van de euro zelfs met 12%. Zijn dit de eerste signalen dat de wereldreservevaluta zijn einde nadert?
Is het toeval dat de netto import van olie in de VS gedaald is naar het laagste niveau sinds Richard Nixon in 1970 in het Witte Huis zat? De Amerikanen hebben ervoor gezorgd dat hun afhankelijkheid van olie-importen sterk is afgenomen.
Het lijkt erop dat het eindspel is begonnen. Een spel wat zal resulteren in een nieuw financieel systeem? Waarbij wellicht teruggegaan wordt in de tijd? Terug naar een gouden standaard? Toen Nixon de dollar loskoppelde van het goud, steeg de goudprijs met meer dan 2000%. Bitcoin-achtige percentages. Van USD 35 per troy ounce goud steeg de prijs naar USD 850 in 1980. Een gigantische rentestijging was nodig om het vertrouwen in de US dollar te herstellen. Omdat goud geen rente geeft, verloor het goud daarna snel terrein. Maar de ICT-crisis in 2000 wakkerde het wantrouwen in het huidige fiatgeldsysteem aan. De kredietcrisis gaf vervolgens de nekslag waardoor goud kon versnellen naar meer dan USD 1.900. Daarna hebben de centrale banken hun spierballen getoond. “Wij zijn machtiger dan goud!” moeten ze hebben gedacht. De toekomst zal het uitwijzen.
In de tussentijd nemen de spanningen tussen de VS en Saoedi-Arabië toe. Recent heeft kroonprins Mohammed bin Salman een groot deel van de prinsen en andere belangrijke personen laten oppakken onder het mom van corruptiebestrijding. De mening van Trump hierover is prima te volgen via Twitter. In 2016 twitterde hij al eens over een “dopey prince”. Laat uitgerekend deze prins één van de hoofdfiguren zijn die recent is opgepakt door de kroonprins. Het is dan ook niet verrassend dat Trump in zijn recente tweets heel snel reageerde over de gebeurtenissen in Saoedi-Arabië. Blijkbaar past Prince Alwaleed Bin Talal niet in het plaatje van de VS. De afspraken die begin jaren ’70 zijn gemaakt tussen de VS en het Arabische koningshuis zijn nog steeds van kracht.
De aanslagen op 11 september 2001, waarin volgens officiële Amerikaanse rapporten 15 van de 19 kapers Saoedisch waren, hebben nooit zichtbaar geleid tot vergelding naar het land. Wel naar Bin Laden. De verhoudingen tussen de VS en Saoedi-Arabië zijn tot de dag van vandaag zeer belangrijk in ons financiële systeem. Verhoudingen die steeds verder onder druk komen nu de VS steeds meer zelfvoorzienend is in zijn oliebehoefte. Daarnaast verandert de wereld in rap tempo naar andere energiebronnen. Wat de Amerikanen met Saoedi-Arabië ook zijn overeengekomen, de andere wereldmachten zijn in beweging richting alternatieve financieringsstructuren.
Zoals eerder aangegeven zijn de fiches op het speelbord aan het schuiven. Hoe de toekomst eruit gaat zien, is uiterst onzeker. Had men begin jaren ’70 kunnen voorzien dat Bretton Woods vervangen zou worden door de Petrodollar? Waarschijnlijk lagen deze plannen al op de tekentafel. Het nieuwe systeem is op hoofdlijnen waarschijnlijk ook al uitgedacht. Het is alleen nog een groot geheim hoe dit nieuw systeem er uit gaat zien. Maar de rol van goud zou weleens kunnen terugkeren in ons systeem. Waarom houden centrale banken anders hun goudreserves vast? Als zij voor goud geen rol meer zien, dan kunnen ze toch hun tegoed beter omzetten naar bitcoins?
