Evolutie
Evolutie staat voor ontwikkeling. Het proces van verandering in alle vormen van leven en generatie. Wikipedia geeft als definitie: de geleidelijke verandering in populaties door overerving, met variatie en natuurlijke selectie. De mens evolueert van generatie op generatie. “De mens (homo sapiens) is een tweevoetige primatensoort uit de familie hominidae”, geeft de definitie van mens volgens Wikipedia aan. De evolutie van de mens is met het blote oog nauwelijks waarneembaar. Tijdens ieders leven zijn de overgangen van de gedaantes van de mens nauwelijks zichtbaar, maar wat wij kunnen ontwikkelen in korte tijd is enorm. Zelf loop ik nu 48 jaar op deze aardbol rond, maar de veranderingen door de jaren heen zijn gigantisch. Ik stam nog uit het tijdperk dat er geen computer en smartphone was, de tv zwart/wit was etc. De manier waarop de mens zichzelf en zijn omgeving ontwikkelt lijkt exponentieel toe te nemen. Waar de mensheid in het verleden decennia deed over het bereiken van een hogere dimensie, wordt het ontwikkelingsproces steeds sneller. Is dit ten goede of ten kwade?
Als econoom ervaar ik iedere dag de drive om zoveel mogelijk macro-economisch en geopolitiek nieuws te absorberen. Hoe meer je weet over de actualiteit, en uiteraard ook van het verleden, des te beter kun je een inschatting maken over de toekomst. Deze drive zorgt voor een voortdurende evolutie van mijn inzichten. En ondanks al deze inzichten en vergezichten kan ik niet voorspellen waar ik over 1, 10, laat staan over 30 jaar zal staan. Geen enkel individu kan een juiste inschatting maken van zijn eigen evolutieproces. Laat staan dat wij een juiste voorspelling kunnen maken wat wij als collectief zullen bereiken. De zomer is voor mij persoonlijk de periode waarin er wat meer tijd is om literatuur te lezen. Economische boeken in plaats van het dagelijkse nieuws en korte artikelen. Mijn 5 boeken voor deze zomer zijn allemaal al binnen. En het eerste boek is zelfs al uit.
Sapiens
“Sapiens” van de Israëlische historicus en futuroloog Yuval Noah Harari! Een verhaal waarin wordt beschreven hoe honderdduizend jaar geleden uit 6 primatensoorten er slechts één het heeft overleeft. Het is de sapiens, de mens, die deze lange cyclus als enige heeft overleeft en is geëvolueerd tot het soort wat “wij” nu zijn. Een boeiend verhaal van maar liefst 446 bladzijden. Als wij iets van economie willen begrijpen, dan zullen wij eerst onszelf dienen te begrijpen. Wie zijn wij eigenlijk? Hoe zijn wij gekomen tot waar wij vandaag de dag zijn? Vrijwel alle facetten rond de mens worden belicht. Hetgeen Harari beschrijft grenst eigenlijk tegen het ongelofelijke. Hoe kan één persoon dit verhaal tot stand brengen? Deze mens weet alles van geschiedenis, van politieke stromingen, van het geloof, van natiestaten en bedrijven etc. Ja, hij weet zelfs alles over ons geldsysteem. Ongelofelijk. “Kan dit wel?”, is de vraag die mij voortdurend bekruipt tijdens het lezen van dit boek. Het is toch onmogelijk dat één mens vrijwel alles kan beschrijven. Honderdduizend jaar geschiedenis en ik krijg continue het gevoel dat het gebracht wordt als de enige waarheid.
Om zoveel en zo’n brede kennis te bezitten, moet je wel tegen het eind van je leven aanzitten en iedere dag hebben gelezen. Nog veel meer dan ik ondertussen heb gedaan over macro economie en geopolitiek. En geloof me, de tijd die ik besteed aan mijn werk c.q. passie, grenst voor mijn gevoel al aan tegen het onmogelijke. Harari zal wel een oude kale man zijn, minimaal 70 jaar oud en gezien zijn naam waarschijnlijk Israëliër. Wat schetst mijn verbazing, hij is inderdaad kaal, hij is inderdaad Israëliër, maar hij is 5 jaar jonger dan mij. Slechts 43 jaar oud en al een verhaal schrijven over honderdduizend jaar sapiens geschiedenis in al zijn facetten. En hoewel hij in zijn dankwoord een heel team aan mensen bedankt voor hun bijdrage, blijft het hele verhaal over de mens onwaarschijnlijk om te kunnen komen uit de pen van één persoon of een kleine groep mensen.
Evolutie
“Sapiens” is het verhaal over vallen en opstaan, maar elke keer weer evolueren naar een hoger niveau. Een verhaal waarin evolutie ook regelmatig revolutie tot gevolg heeft. Evoluties en revoluties, zoals wij het ook omschrijven met de “(R)” in de titel van onze lezing liggen dicht tegen elkaar aan. Zonder revolutie wellicht geen verdere evolutie. Het is ook de centrale boodschap waarmee Harari de wereld rond reist. Hij waarschuwt voor de samensmelting van de bio- en informatietechnologie. Zoals in sciencefiction films dreigt de mens ingehaald te worden door haar eigen creaties. “Ik sluit het niet uit dat de mens, zoals wij die nu kennen, binnen een eeuw verdwenen kan zijn” zijn eigen woorden. Honderdduizend jaar aan evolutie en wij heffen ons in een eeuw zelf op. Deze woorden passen geheel in lijn met het uitsterven van steeds meer dier- en plantensoorten. Wij lijken te evolueren naar een steeds hoger niveau, maar zien de gevaren van e.e.a. geheel over het hoofd. Een verhaal wat helemaal aansluit bij mijn persoonlijke macro-economische en geopolitieke inzichten. Voor de buitenwereld tenderen wij de goede kant op, maar onderliggend worden de gevaren steeds groter.
Het boek “Sapiens” is zeer interessant. En hoewel het geen puur economisch boek is, zou iedere econoom dit boek mijn inziens wel moeten lezen. Economie gaat immers over het handelen van de mens. Over de vraag en aanbod van de mens. Maar wie is die mens? Ik blijf mij afvragen wie is Harari? Wie is de boodschapper van al deze inzichten? Volgens zijn biografie op Wikipedia groeide hij op in een niet-gelovig Joods gezin. Hij studeerde geschiedenis aan de Hebreeuwse Universiteit van Jeruzalem met als specialisme de militaire geschiedenis van de Middeleeuwen. Hij haalde zijn PhD, geheel volgens verwachting, aan het “Jezus” College van de Universiteit van Oxford. Tegenwoordig is hij hoogleraar aan de Hebreeuwse Universiteit van Jeruzalem. Hij is volgens zijn karakterschets niet gericht op materieel comfort en beoefent iedere dag 2 uur Vipassana meditatie. Deze beschrijving spreekt mij aan. Hij is een mensen mens. Niet gericht op het materiële, maar op het welzijn. Niet het koude kapitalistische denken, maar voor een meer menselijkere norm. Als mens moeten wij ons sterk afvragen of de huidige ontwikkelingen het juiste evolutiepad is. Wat dat betreft deel ik de zorgen van Harari.
Onheilsprofeet
Harari staat bekend als pessimist en onheilsprofeet. Wat dat betreft is het ontzettend knap dat hij meer dan 12 miljoen exemplaren heeft weten te verkopen van “Sapiens”. Veel mensen willen de doomscenario’s liever niet zien of horen. Bovenaan het huidige kapitalistische model staan een aantal miljardairs. Vrij vertaald kun je de technologische revolutie niet overlaten aan de CEO’s van Facebook, Google, Microsoft, Amazon etc. Hun macht wordt enorm en zal een “gevaarlijke” invloed kunnen hebben op de mensheid. Laat uitgerekend Mark Zuckerberg een bewonderaar zijn van zijn boek. Ook Bill Gates heeft “Sapiens” op zijn lijst met beste boeken van 2017. Barack Obama bewondert hem. Harari wordt de favoriete historicus van Silicon Valley genoemd door de website “Fast Company”.
Harari plaats ik in het rijtje Daniel Kahneman en Amos Tversky. Israëliërs die ook hun achtergrond hebben aan de Hebreeuwse Universiteit in Jeruzalem. Kahneman ontving de Nobelprijs voor de Economie (Tversky was al overleden) voor hun gedragstheorieën van de mens. Hier heb ik een vorige zomer al over gecommuniceerd.
De mens evolueert. Maar evolutie resulteert periodiek in revolutie. Door revolutie staan wij stil bij de vraag of wij als mensheid wel tenderen in de goede richting. Bijsturen is met regelmaat nodig. Want de snelheid waarmee de mens en zijn omgeving zich nu ontwikkelt, kan niet zonder bezinning of het wel goed gaat. Wat ons en Harari betreft is continue reflectie nodig van het huidige evolutiepad. De mensheid is erg kwetsbaar. Honderdduizend jaar geschiedenis is geen garantie dat er over honderd jaar ook nog sapiens zijn. Ik ben er dan in ieder geval niet meer bij. Of wel? Want evolutie betekent ook dat er druk door de “sapiens” wordt gewerkt aan het vraagstuk “onsterfelijkheid”.
