De impact van Covid-19 op onze vrije wil
Corona heeft een sluimerende trend in een stroomversnelling en aan de oppervlakte gebracht. Een trend van big data, individualisering, afname van autonomie en onvrede. De vraag is of we hier als mens blij mee moeten zijn, want dit kan uitmonden in een diepe ontwrichting van onze maatschappij.
Feiten en fabels
Wij mensen zijn gevoeliger voor verhalen dan voor feiten. En dat heeft een functie: zonder algemeen aanvaarde verhalen over zaken als geld, schepping, naties en coöperaties kan geen ingewikkelde menselijke maatschappij functioneren. Deze verhalen (zoals leidend in bijvoorbeeld het christendom of liberalisme) maken het mogelijk om in grote groepen samen te werken. Dat is wat ons wezenlijk onderscheid van andere organismen, zoals dieren.
Deze grootschalige vormen van menselijke samenwerking zijn gebaseerd op het geloof in imaginaire orders zoals mythes, volksverhalen, religies en geloof in een natie of politieke stroming.
Maar tijdens corona is gebleken dat de mens steeds meer vraagtekens stelt bij deze verhalen. Dit heeft geleid tot diverse massaprotesten, welke met name gericht zijn tegen de overheid. De verhalen lijken minder te werken en de maatschappij te versplinteren.
Hoe algoritmen onze vrije wil afnemen
Na de ondergang van het fascisme en het communisme in de grootste delen van Europa, verliest nu het liberalisme terrein. Het idee van de vrije wil van mensen, het fundament van het liberalisme, brokkelt af en dit proces is door covid-19 in een versnelling geraakt.
De vrije wil, wat betekent dit? En hebben wij echt een vrije wil? Als u met ”vrije wil” de vrijheid bedoelt om te doen wat u verlangt: ja, mensen hebben een vrije wil. Maar als u met ”vrije wil ” de vrijheid bedoelt om te kiezen wat u verlangt: nee, mensen hebben geen vrije wil. Wij denken te leven in een vrije samenleving, maar algoritmen krijgen steeds meer autoriteit, doordat wij deze uit een onbewuste ervaring steeds meer gaan vertrouwen. Hierdoor verliezen wij het vermogen om zelf beslissingen te nemen. Denk maar aan de manier waarop binnen slechts twee decennia miljarden mensen het zoekalgoritme van Google zijn gaan vertrouwen bij een van onze belangrijkste functies: het zoeken naar relevante en betrouwbare informatie, om op basis daarvan beslissingen te nemen. Wij zoeken niet langer naar informatie. In plaats daarvan googlen we. En doordat wij in toenemende mate op de waarheid van Google vertrouwen voor antwoorden, neemt onze mogelijkheid om zelf naar informatie te zoeken af.
Wij zijn steeds meer ‘’online’’ gaan winkelen. Miljoenen mensen bestellen wekelijks producten bij Amazon en velen hebben tijdens de intelligente lockdown voor het eerst kennisgemaakt met het digitale platform thuisbezorgd.nl. De algoritmen van deze platformen schotelen ons die producten voor, waarbij deze hebben berekend dat de kans op omzet daarmee het grootst is. De aankoop is niet onze keuze en komt na ieder beslismoment steeds minder voort uit vrije wil. Die technologische ontwikkeling is door de coronapandemie in een stroomversnelling geraakt.
Het punt waarop de algoritmen ons beter kennen dan wij zelf komt steeds dichterbij. Hierdoor worden onze keuzes uiteindelijk volledig gemanipuleerd. Er dreigt een digitale dictatuur met een nieuwe standenmaatschappij. Deze ontwikkelingen zullen ertoe leiden dat mensen hun autonomie verliezen en dat zij worden beheerst door externe algoritmen.
Dachten we na de val van de Berlijnse muur in 1989 dat de geschiedenis ten einde was gekomen, al snel is gebleken dat de liberale ideologie met haar mantra van de vrije markt geen antwoord heeft op de ontwrichting van het milieu, de vluchtelingencrisis, de vele massaprotesten en de technologische ontwrichting als gevolg van ‘Big Data’’ met de voor stervelingen ondoorgrondelijke algoritmen.
Kunstmatige intelligentie: het zwarte goud van de 21e eeuw
Corona heeft ervoor gezorgd dat de acceptatie van technologische ontwikkeling en onze gedragsverandering in een stroomversnelling is geraakt. Dit ziet u mede terug aan een verschuiving van sectoren op de financiële markten en waar beleggers verwachten dat het toekomstig kapitalisme ligt. Waren eerder financials en oil majors toonaangevende sectoren, nu is het Tech dat het voortouw neemt.
Door deze verschuiving ontstaat er een doemscenario waarin kunstmatige intelligentie het een almaar groter deel van de menselijke soort tot een overbodige groep mensen dreigt te reduceren en waarbij macht en rijkdom uitsluitend in de handen van een ultrakleine elite dreigt te belanden, de elite die de algoritmen bezit. Het nieuwe zwarte goud.
Het kan erin uitmonden dat enkele bedrijven het ultieme algoritme bezitten. Als gevolg hiervan krijgen algoritmen de status van een intersubjectieve entiteit zoals bedrijven en naties die in de afgelopen eeuw hadden.
Algoritmen hebben vandaag de dag reeds een enorme impact op ons leven. Wij zijn niet de klanten van Google, Amazon en Facebook, wij zijn hun producten. Wij denken – ook dat behoort tot de liberale ideologie – dat we zelfstandige individuen zijn met authentieke gevoelens en een vrije wil. Maar de werkelijkheid is een andere: algoritmen kunnen heel goed ethische keuzes maken, mits ze daartoe geprogrammeerd worden. En daar schuilt een nieuw gevaar.
Killer robot
Aan de uiterste kant van dit bio-info-spectrum ligt de zogenaamde killer-robot. Het echte probleem met de killer-robot is niet diens kunstmatige intelligentie, maar de natuurlijke wreedheid en hang naar meer macht van hun menselijke bovenbazen. Er is weinig fantasie voor nodig om een beeld te vormen van wat er kan gebeuren als autocratische leiders toegang tot en macht over big data en algoritmen verkrijgen.
Big-data-algoritmen kunnen niet alleen een einde maken aan onze vrijheid, ze zouden ook de meest ongelijke samenleving aller tijden kunnen creëren. Het is geen toeval dat de ultra-elite van deze wereld tijdens de corona pandemie een ongekende hoeveelheid extra vermogen heeft vergaard. Inderdaad, het zijn de grootste aandeelhouders van de big Tech-bedrijven (Amazon, Tesla, Facebook, Google), die niet alleen de meest krachtige algoritmen in handen hebben, maar ook de sleutel van de killer robot.
De Europese toekomst
De mensheid heeft te kampen met dreigingen van kernoorlogen, ecologische ineenstorting en een onbewuste technologische ontwrichting doordat kunstmatige intelligentie ons almaar steviger in haar greep krijgt. Dit kan alleen op mondiaal niveau worden opgelost. Tegelijkertijd verdelen nationalisme, overtuiging en religie onze menselijke beschaving in verschillende en vaak vijandige kampen. Deze botsing tussen mondiale problemen en individuele naties manifesteert zich onder corona vooral in de steden die deel uitmaken van het grootste multiculturele experiment ter wereld, waarvan wij onderdeel zijn: de Europese Unie.
Voortbouwend op de belofte van universele liberale waarden, maar gedwarsboomd door kunstmatige intelligentie, wankelt de EU door dreigende desintegratie vanwege de problemen van integratie en immigratie. Mensen blijven een heroïsche strijd voeren tegen traditioneel racisme zonder te merken dat het front is verschoven. Traditioneel racisme neemt af, maar Europa is nu vol van ‘’culturisten”. Corona gaf hen een podium om verhalen te vertellen en kunstmatige intelligentie versterkte het medium, waardoor de groep volgelingen groeide en de desintegratie van de EU versnelde.
Verhalen of feiten?
Door een combinatie van een ongekende informatiestroom vanuit (sociale) media en de steeds slimmer wordende algoritmen bestaat er niet één waarheid. U vindt waar u naar zoekt. Dit ziet u terug aan het fenomeen ‘’nepnieuws’’. In het digitale woud van feiten, verhalen en fabels, dient u uw eigen waarheid te vormen. Weet daarbij dat alles wat u treft, ziet of voorgeschoteld krijgt, gestuurd wordt door kunstmatige intelligentie in de verwachting dat u op basis daarvan acteert.
Disclaimer
Laurens Tabak is investment specialist bij 1Vermogensbeheer.nl. De informatie in deze column is niet bedoeld als individueel beleggingsadvies of als een beleggingsaanbeveling. Iedere belegging die u overweegt, dient u te toetsen aan uw persoonlijk profiel.
