Bernard’s Weekly: maak van een donut een pizza

Mathijs Bouman van het FD besloot het boek van Kate Raworth ‘de Donut Economie’ niet te lezen, omdat hij meent te weten wat erin staat. Hij heeft gelijk. Het is wel en niet verrassend, maar dat hangt af van je voorkennis en je mening. Voor degenen die het niet kennen; Dit boek is recent zeer populair geworden, omdat Kate Raworth, hoogleraar aan Oxford University, een onorthodoxe benadering heeft van de economie. Diegenen, vooral ter linkerzijde van het politieke spectrum, die het kapitalistische model van onze huidige economie niet houdbaar achten, zijn zeer in de nopjes met dit manifest.

De noodzaak van eeuwige groei om welvaart te genereren is niet houdbaar en put onze wereld uit. De Donut bepaalt daarom de grenzen waarop we onze wereldeconomie moeten baseren. Ben je binnen het gat van de Donut, dan zakken we door een sociale ondergrens, waardoor mensen te weinig hebben om van te leven, geen eten, geen dak boven het hoofd, te weinig onderwijs en dan zijn er sociale spanningen. Leven we te veel aan de buitenzijde van de Donut, dan leven we buiten het plafond dat het aardse ecologische systeem ons biedt. We vervuilen de aarde, verwarmen het klimaat en plunderen de zeeën en oerbossen. Het moge duidelijk zijn, dat ze vindt dat we vooral binnen en buiten de Donut leven, niet erin.

Ze omschrijft tevens het raam- en denkwerk, waarin we de afgelopen eeuwen geleerd zijn te denken over economie, van de rationele Homo Economicus, het denken in termen van een evenwichtssysteem in de economie, waarbij elkaar tegenwerkende krachten de economie in balans houden, tot de lessen van de stamvader van het vrije marktdenken, Adam Smith, in zijn “bestseller” ‘The Wealth of Nations’ uit 1776. Haar punt is, dat wij in een fuik zijn gezwommen van soms verkeerde aannames, waar onze huidige economiestudenten nog steeds mee geconfronteerd worden. Dat is nogal een boude uitspraak en niet leuk voor een econoom als Mathijs Bouman. Overigens is Raworth zelf ook econoom.

Toch heeft ze een punt. Veel economische theorieën overleven niet de tand des tijds. Er zijn te veel geloofsstromingen in de economie die elkaar fundamenteel tegenspreken. En te vaak breken de academici zich het hoofd over de werking van de financiële economie. Ik herinner mij nog Silvester Eijffinger, gerespecteerd professor aan de Tilburgse Universiteit, die rond 2010 zei dat de inflatie “gierend” uit de hand zou lopen met de introductie van de verruimingspolitiek QE door de Fed en ECB. Hij schreeuwde moord en brand, maar 8 jaar later wacht hij nog op zijn gelijk. Economie als wetenschap heeft het moeilijk. Daarom zijn veel economen het ook niet met elkaar eens. Stel dat er 10 artsen aan je ziekenhuisbed zouden staan en allen hebben ze een andere ingrijpende remedie voor de pijn in je been. Je zou waarschijnlijk gillend het ziekenhuis uit strompelen.

Raworth zoekt de oplossing om het raadsel van de economie te ontrafelen, niet in de mathematica, logica, rationele egocentrisme van de mens of ‘onzichtbare hand’ van Adam Smith, maar in de natuur, dan wel in de natuurwetten. Dat klinkt wat esoterisch en dat is het mogelijk ook. Ze haalt echter de beroemde 20ste-eeuwse econoom en Nobelprijswinnaar Paul Samuelson van stal, die de economie zichtbaar maakte als een waterbuizen-systeem. Samuelson vergeleek de werking van de economie met de Tweede Natuurwet van de Thermodynamica. Economie die zich gedraagt als vloeistof in een buis. Geen gek idee. De vloeistof is het geld of menselijk gedrag en de buizen zijn (economische of juridische) wetten en regels. Zo krijgt de term “de geldkraan opzetten” een duidelijkere betekenis. Want op deze manier bezien is bijvoorbeeld QE, het opkopen van obligaties door de ECB, het op druk houden van een verwarmingssysteem (bankbalans) door water bij te pompen. Door lekkage (of afschrijvingen) is de druk (geldhoeveelheid) in het systeem te laag geworden. Door QE, of populair gezegd, de geldpers of geldkraan, wordt het systeem niet oververhit, maar juist op de goede ‘druk’ gebracht.  Ik zeg niet dat deze redenering klopt, maar ik vind het wel prikkelend.

Ik vond het daarnaast leuk te lezen dat Harworth de economie en financiële markten omschrijft als zwermen spreeuwen in de avondzon. Dat heb ik zelf ook wel eens gedaan, maar dan met een schol vissen. Die spreeuwen, dat zijn wij natuurlijk. Elke vogel reageert op de andere, zonder dat er te ontdekken is waar de impuls tot bewegen vandaan komt. Het is één groot organisme. Evenwichtstheorieën en lineaire functies hebben geen vat op dit fenomeen, een manier om te duiden dat de economie zo ook niet is te verklaren. Raworth zoekt het ook letterlijk in de natuur, door de vertakking van rivieren en takken van een boom en nerven van een boomblad te gebruiken als metafoor voor de wijze waarop we economisch moeten denken. De natuur heeft in miljarden jaren een evenwichtig systeem ontwikkeld, met het rondpompen van de vijf chemische elementen van leven; C, H, N, O en P, te weten Koolstof, Waterstof, Stikstof, Zuurstof en Fosfor. De mens heeft dit rondpompen niet gerespecteerd, met de bekende gevolgen, zoals te veel CO2 in de atmosfeer en te veel CnH2n (plastic) in de zee.  Wie kan het daarmee oneens zijn?

Raworth doet ook voor de niet getrainde lezer een beroep op het denken buiten de grenzen van de gebaande paden. Tot zover heeft ze een punt. De oplossing die zij aandraagt is minder eenvoudig te bewerkstelligen. Haar pleidooi voor het creëren van een regeneratieve economie (denk aan recyclen en hergebruiken) in plaats van een distributieve of degeneratieve economie (afval dumpen of verbranden), verliest aan overtuigingskracht naarmate het boek vordert. Ik zou ervoor pleiten om de grenzen van de Donut (de sociale bodem en het ecologische plafond) op te rekken door bijvoorbeeld innovatie (voedselrevolutie vanuit Wageningen, elektro-evolutie uit Silicon Valley), waardoor binnen het huidige systeem minder mensen buiten de welvaartsboot vallen en we op termijn minder belastend voor moeder aarde zijn. Hetzelfde doel bereiken met een iets andere aanpak. Maak van de Donut dus een Pizza. Veel lekkerder ook!

Toch begint het met bewustwording. Daar is ze zeker in geslaagd. In Davos, op het World Economic Forum, wordt momenteel vooral gesproken over de houdbaarheid van het economische stelsel, de duurzaamheid ervan. Gevoel voor timing kun je haar in ieder geval niet ontzeggen.

Goed weekend!

Bernard

Week 4

Groei economie VS zwakt af

De groei van de Amerikaanse economie is in het vierde kwartaal van 2017 afgezwakt tot 2,6 procent op jaarbasis. Dat blijkt uit een eerste raming voor de economische groei in de afgelopen periode. Een kwartaal eerder groeide ’s werelds grootste economie nog met 3,2 procent.

Economen gingen er wel van uit dat de groei wat zou afzwakken, maar wel in minder mate. Zij rekenden in doorsnee op een stijging van het Amerikaanse bruto binnenlands product (bbp) met 3 procent. De groeivertraging werd vooral veroorzaakt door een oplopend handelstekort. De invoer van goederen en diensten nam twee keer zo sterk toe als de export.  De uitgaven van consumenten, die het leeuwendeel van de economie bepalen, gingen met een iets sterker dan verwachte 3,8 procent omhoog. Dat is de sterkste toename in meer dan een jaar tijd. De investeringen van bedrijven in nieuwe machines maakten zelfs de sterkste groei door in drie jaar. Ook de huizenmarkt droeg sterk bij aan de economische groei.

Groeitempo zakt niet verder in

Economen gaan er dan ook niet van uit dat het groeitempo de komende kwartalen verder zal inzakken. De recente belastingverlagingen in de Verenigde Staten en de waardedaling van de dollar ten opzichte van met name de euro en de Japanse yen zullen naar verwachting positief uitpakken voor het bedrijfsleven en daarmee ook voor de bredere economie. De cijfers over de economische groei zijn gebaseerd op voorlopige schattingen. In februari en maart volgen nog herziene ramingen op basis van completere gegevens.

Euro stijgt in waarde na uitspraken Draghi

De Europese Centrale Bank (ECB) is er nog steeds van overtuigd dat de inflatie in de eurozone door het economisch herstel op termijn naar het juiste niveau gaat bewegen. Dat heeft ECB-president Mario Draghi gezegd. Na zijn woorden kwam de waarde van de euro kortstondig boven de 1,25 dollar. Dat was sinds december 2014 niet meer voorgekomen. De centralebankpresident benadrukte tegelijk dat de stimuleringsmaatregelen van de ECB voorlopig nodig blijven. Ook noemde hij het beweeglijke koersverloop van de euro van de laatste tijd ,,een bron van onzekerheid”, omdat het nog niet duidelijk is wat de gevolgen hiervan precies zijn voor de ontwikkeling van het prijspeil in Europa.

Kenners hadden hier echter op krachtigere kanttekeningen van Draghi gerekend, omdat de euro de laatste tijd al behoorlijk omhoog was gegaan. Dat kwam volgens de centrale bankier door de goede economische omstandigheden en uitspraken over de dollar ,,van iemand anders”.

Rentetarieven onveranderd

Draghi leek daarmee te verwijzen naar de Amerikaanse president Donald Trump, maar noemde diens naam niet. Hij haalde wel hard uit naar de Amerikaanse minister van Financiën Steven Mnuchin, die onlangs de waarde van de dollar omlaag praatte om daarmee het Amerikaanse bedrijfsleven te helpen. Na uitlatingen van Draghi over de rente zakte de euro overigens weer wat in waarde ten opzichte van de dollar. Draghi onderstreepte dat een renteverhoging er dit jaar waarschijnlijk nog niet inzit. Voorlopig houdt de ECB de rentetarieven in de eurozone onveranderd op hun historisch lage niveaus. De herfinancieringsrente blijft daardoor 0 procent, wat betekent dat banken gratis geld kunnen lenen bij de centrale bank. De depositorente blijft min 0,4 procent, waardoor banken geld toeleggen op de middelen die ze bij de ECB stallen.

De ECB pompt via zijn inkoopprogramma nu nog altijd 30 miljard euro per maand in de economie van de eurozone. Vorig jaar ging het maandelijks om 60 miljard euro, maar in oktober werd besloten om het steunbeleid met ingang van 2018 flink terug te schroeven. Het opkoopprogramma duurt in ieder geval nog tot eind september, over de periode daarna moet nog een besluit worden genomen.

Consumentenvertrouwen eurozone flink omhoog

Het consumentenvertrouwen in de eurozone is in januari sterk toegenomen. Dat meldde de Europese Commissie op basis van een voorlopig cijfer. De graadmeter waarmee de commissie het vertrouwen meet, ging van plus 0,5 in december naar 1,3 deze maand. Economen rekenden in doorsnee op een stand van 0,6. In de gehele Europese Unie liep het consumentenvertrouwen op van min 0,6 naar een niveau van plus 0,4.

Japanse kerninflatie blijft stabiel

De Japanse kerninflatie, dus de consumentenprijzen exclusief vers voedsel, is in december onveranderd gebleven in vergelijking met een maand eerder. De inflatie bedroeg 0,9 procent op jaarbasis, gelijk aan die in november, zo meldde het Japanse statistiekbureau. Het cijfer komt overeen met de gemiddelde verwachting van economen. De Japanse centrale bank heeft een doelstelling voor de kerninflatie van 2 procent. De gewone inflatie in Japan bedroeg in december 1 procent, tegen 0,6 procent in november. Dat kwam mede door hogere voedselkosten.

Vertrouwen Duitse beleggers neemt toe

Het vertrouwen van Duitse beleggers en analisten in de economie is in januari gestegen ten opzichte van een maand eerder. Dat heeft onderzoeksinstituut ZEW bekendgemaakt. De ZEW-index, die het vertrouwen in de komende drie tot zes maanden weerspiegelt, kwam uit op een stand van 20,4, tegen 17,4 een maand eerder. Economen rekenden gemiddeld op een stand van 17,7.

‘Vertrouwen beleggers bijzonder hoog’

Het beleggersvertrouwen heeft volgens ING het hoogste niveau bereikt in elf jaar. Daarbij houden beleggers een positief gevoel over de Nederlandse economie. Ze gaan er in doorsnee ook van uit dat de AEX-index de komende maanden verder zal stijgen, aldus de maandelijkse Beleggersbarometer van de bank. De barometer kwam in januari uit op een niveau van 154, hetgeen een stijging met vier punten betekende ten opzichte van december. Bij een derde van de beleggers verbeterde de eigen financiële situatie, terwijl 71 procent van de beleggers de waarde van zijn portefeuille zag verbeteren. Deze positieve trend zet nog wel even door, zo is de verwachting van veel beleggers. Het positivisme was voor een beperkte groep beleggers reden om meer risico’s te nemen. Circa een op de twaalf beleggers durfde dit aan. Bijna de helft van de ondervraagden besloot niet meer, maar ook niet minder te gaan beleggen.

Een vijfde van de beleggers verwacht in 2018 meer geld op zijn spaarrekening te zetten. Een even zo groot deel hoopt juist meer te beleggen. Verder verwacht het leeuwendeel van de beleggers een rendement van 5 tot 10 procent dit jaar.

De week vooruit: welke invloedrijke cijfers worden de komende week gepubliceerd?